معرفت اخلاقی، سال پانزدهم، شماره دوم، پیاپی 36، پاییز و زمستان 1403، صفحات 7-26

    حوزه علمیه قم و دانش‌های جدیدِ عرصه اخلاق در یک سده اخیر

    نوع مقاله: 
    ترویجی
    نویسندگان:
    سیداکبر حسینی قلعه بهمن / دانشیار گروه «ادیان» مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) / akbar.hosseini37@yahoo.com
    doi 10.22034/marefateakhlagi.2024.5000600
    چکیده: 
    در صد سال اخیر، جهان شاهد تحولات بسیار و عمیقی در حوزة اخلاق و تحقیقات اخلاقی بوده که تمام ساحت‌های پژوهش‌های اخلاقی را دربر گرفته است. ساحت‌های اخلاق‌شناسی، اخلاق هنجاری، فرااخلاق، اخلاق توصیفی، روان‌شناسی اخلاق، جامعه‌شناسی اخلاق و تربیت اخلاقی همگی در روند این تحولات، تغییرات گسترده‌ای را به خود دیده‌اند. حوزة علمیة قم یکی از پیشگامان در مواجهة معقول و منطقی با تحولات عرصة پژوهش‌های اخلاقی است. این حوزه گرچه خود مبتکر مباحث گوناگونی در عرصة اخلاق است، با این حال تحولات جهانی این عرصه از علوم را نادیده نگرفته و واکنش‌های مناسبی نسبت به آنها داشته است. در واقع، اگر تغییرات در عرصة جهانی ایجاد شاخه جدیدی در فضای مباحثات اخلاقی بوده، حوزة علمیه نگرش خود را نسبت به آن شاخة جدید بیان داشته و اگر تغییرات در عرصة تغییر دیدگاه نسبت به یک موضوعی کهن بوده، حوزه بر اساس منابع دینی و پایگاه اعتقادی خود، رویکرد مناسبش را بدون لحاظ آراء جدید و ضرورت و یا عدم ضرورت تغییر رویکرد، ارائه کرده است. این مقاله با روش «تحلیل اسنادی» و «کتابخانه‌ای» کوشیده است نحوة مواجهه حوزة علمیة قم با دانش‌های جدید حوزة اخلاق در یک سدة اخیر را بررسی کند. با بررسی وقایع یک سدة گذشته در عرصة پژوهش‌های اخلاقی، بیشترین واکنش‌های حوزة علمیة قم را در ساحت‌های اخلاق‌شناسی، اخلاق هنجاری، فرااخلاق، اخلاق توصیفی و روان‌شناسی اخلاق می‌بینیم.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    The Islamic Seminary of Qom and the New Sciences of Ethics in the Recent Century
    Abstract: 
    The world has experienced many profound changes in the field of ethics and ethical researches, including all ethical fields of research, in the last hundred years. Ethics, normative ethics, meta-ethics, descriptive ethics, psychology of ethics, sociology of ethics and moral education have all experienced extensive changes in the process of these developments. The Islamic Seminary of Qom is one of the pioneers in having reasonable and logical confrontation with the developments of ethical research. Although the Islamic Seminary has initiated various topics in the field of ethics, yet it has not ignored the global changes in this field as well, and has offered appropriate reactions to them. In fact, if the global arena has created a new branch in the fields of moral discussions, the Islamic Seminary of Qom has expressed its perspective regarding that new branch; and if there is a change of perspective towards an old issue, the Islamic Seminary has presented its appropriate approach, based on religious sources and its own beliefs, regardless of new opinions and regardless of the necessity of changing the approach or lack of this necessity. Using documentary and library analysis method of research, this article tries to examine how the Islamic Seminary of Qom faced new ethical sciences in the last century. According to the studies on the events of the past century in the field of ethical researches, the Qom Islamic Seminary has had its most reactions in the fields of ethics, normative ethics, meta-ethics, descriptive ethics and moral psychology.
    متن کامل مقاله: 

    * اين مقاله با حمايت دبيرخانة دائمي كنگرة يكصدمين سالگشت بازتأسيس حوزة علميه قم و دستاوردها و نكوداشت آيت‌الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري تأليف شده است.

        احمدی، مهدی، 1399، شأن اخلاقی محیط زیست از نگاه اسلام و مسیحیت، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        اسلامی، محمدتقی، 1397، «روش شناسی موردکاوانه در اخلاق کاربردی»، پژوهش های فلسفی – کلامی، ش 1، ص 94-112.
        اشتری، صدیقه و همکاران، 1396، «رابطه عمل به باورهای دینی و هویت اخلاقی با بهزیستی روان شناختی: نقش واسطه ای هویت اخلاقی»، روان‌شناسی و دین، ش۳، ص 70 - 84.
        آقابابایی، ناصر و جواد حاتمی، 1391، «نقش فرد و موقعیت در قضاوت اخلاقی»، معرفت اخلاقی، ش10، ص 73-88.
        آل‌بویه، علی‌رضا، مریم‌السادات رضوی، 1401، «ارزیابی سلامت غذاهای اصلاح‌شده ژنتیکی بر اساس اصل اخلاقی زیان‌‌نرسانی»، اخلاق زیستی، ش37، ص 57-71.
        بوسلیکی، حسن، 1400، «سواد اخلاقی روحانیت در تعاملات اجتماعی (ابعاد و ساختار)»، اخلاق، ش 44، ص 77-111.
        جمعی از نویسندگان، 1395، رهیافت‌ها و ره آوردها: دیدگاه‌های آیت‌الله مصباح یزدی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        جمعی از نویسندگان، 1399 الف، جستارهایی در اخلاق کاربردی، قم، دانشگاه قم.
        جمعی از نویسندگان، 1399 ب، کتاب‌شناخت اخلاق اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
        جوادی آملی، عبدالله، 1395، مبادی اخلاق در قرآن، قم، اسراء.
        جهانگیری، مصطفی و همکاران، 1400، «شخصیت اخلاقی در روان‌شناسی اخلاق و بررسی مفاهیم متناظر آن در منابع اسلامی»، معرفت، ش 289، ص 33 - 43.
        حائری یزدی، مهدی، 1384، کاوش‌های عقل عملی: فلسفه اخلاق، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
        حسینی قلعه‌بهمن، سیداکبر، 1399، «گستره‌شناسی تحلیلی پژوهش‌های اخلاقی»، اخلاق، ش 40، ص 97 - 126.
        حسینی قلعه‌بهمن، سیداکبر، 1383، واقع‌گرایی اخلاقی در نیمه دوم قرن بیستم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        حسینی قلعه‌بهمن، سیداکبر، 1394، «تحلیلی بر ساختار نظام اخلاقی در ادیان»، معرفت ادیان، ش1، ص 85-115.
        حمله‌داری، سعیده و روح‌الله موسوی‌زاده، 1399، «ساخت و اصلاح شخصیت اخلاقی و عوامل مؤثر بر آن از دیدگاه شهید مطهری»، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، ش14، ص 165-182.
        خواص، امیر، و دیگران، 1388، فلسفه اخلاق با رویکرد تربیتی، قم، معارف.
        سروش، عبدالکریم، 1385، تفرج صنع، تهران، صراط.
        شریفی، احمد حسین، 1396، آیین زندگی؛ اخلاق کاربردی، قم، معارف.
        طباطبائی، سیدمحمدحسین، 1363، المیزان، ترجمة سیدمحمد باقر موسوی‌همدانی، قم، جامعه مدرسین.
        علیخانی، اسماعیل، 1389، «اخلاق در آیین یهود»، معرفت اخلاقی، ش3، ص 65-94.
        علیزاده، مهدی، 1395، «بررسی و تحلیل ضعف اخلاقی از منظر آگوستین و توماس آکوئیناس؛ با بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی»، معرفت ادیان، ش27، ص 65-84.
        عمادی اندانی، سمیه، 1394، «خاستگاه اخلاق مسیحی در عهد جدید»، معرفت ادیان، ش24، ص 47-66.
        فرانکنا، ویلیام کی، 1376، فلسفه اخلاق، ترجمة هادی صادقی، قم، طه.
        فرانکنا، ویلیام کی، 1383، فلسفه اخلاق، ترجمة هادی صادقی، قم، طه.
        فیروز‌مهر، محمدمهدی، 1399، «عوامل مؤثر بر رشد اخلاقی با نگاهی قرآنی»، مطالعات علوم قرآن، ش4، ص 8-33.
        کاشی‌ز‌اده، محمد، 1396، «تقریری واقع‌گرایانه از اعتباریات علامه طباطبائی ره»، قبسات، ش 85، ص 225 - 242.
        کریم‌زاده، سیفعلی، 1401، بررسی مقایسه‌ای سقط جنین و مبانی آن از منظر اخلاق امامیه و کاتولیک، رساله دکتری مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        لاریجانی، صادق، 1386، «نظریه‌ای در تحلیل الزامات اخلاقی و عقلی»، پژوهش‌های اصولی، ش 7، ص 209-234.
        مرکز دائرة‌المعارف علوم عقلی، 1397، اصطلاحنامه فلسفه اخلاق، قم، مرکز پژوهشی دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی.
        مصباح یزدی، محمدتقی، 1371، معارف قرآن، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        مصباح یزدی، محمدتقی، 1373، دروس فلسفه اخلاق، تهران، اطلاعات.
        مصباح یزدی، محمدتقی، 1381، فلسفه اخلاق، نگارش، احمدحسین شریفی، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
        مصباح یزدی، محمدتقی، 1390، آموزش فلسفه، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        مصباح، مجتبی، 1390، بنیاد اخلاق: روشی نو در آموزش فلسفه اخلاق، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        مطهری، مرتضی، 1363، نقدی بر مارکسیسم، تهران، صدرا.
        مطهری، مرتضی، 1376، فلسفه اخلاق، تهران، صدرا.
        مطهری، مرتضی، 1378، مجموعه آثار، تهران، صدرا.
        مطهری، مرتضی، 1384، مجموعه آثار، اصول فلسفه و روش رئالیسم (ادراکات اعتباری)، تهران، صدار.
        مطهری، مرتضی، 1385، مجموعة آثار، تهران، صدار.
        موسوی، سمیه سادات، سیداکبر حسینی قلعه‌بهمن، 1400، «تحلیل تطبیقی روش‌شناسی استدلال‌های اخلاقی شهید مطهری و آیت‌الله مصباح‌ یزدی»، پژوهش‌های نوین دینی، ش24، ص 26-49.
        مهدوی، فاطمه، 1400، «اخلاق زیستی و رابطه آن با کرایونیک از منظر فقهی و حقوقی»، پژوهش‌های اخلاقی، ش43، ص 265-277.
        نبوی میبدی، مریم السادات، 1400، «بررسی رابطه معناشناسی، وجودشناسی و معرفت‌شناسی ایمان در عمل اخلاقی از منظر علامه طباطبائی»، اندیشه نوین دینی، ش 67، ص 101-118.
        نظری، محمدرضا، 1401، شأن اخلاقی جنین؛ مقایسه دیدگاه آیین کاتولیک و سنت شیعی، رساله دکتری جامعة المصطفی العالمیه قم.
        نوری کوهبنانی، مجتبی، 1398، شرایط عامل اخلاقی از منظر امامیه و آئین کاتولیک، پایان‌نامة کارشناسی‌ ارشد مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
        نیکدل، محمدجواد، 1392، «اخلاق یهودی: قوم‌محور یا بشریت‌محور؟»، اخلاق وحیانی، ش5، ص 57-72.
        ویلیامز، برنارد، 1383، فلسفه اخلاق، ترجمة زهرا جلالی، قم، معارف.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    حسینی قلعه بهمن، سیداکبر.(1403) حوزه علمیه قم و دانش‌های جدیدِ عرصه اخلاق در یک سده اخیر. دو فصلنامه معرفت اخلاقی، 15(2)، 7-26 https://doi.org/10.22034/marefateakhlagi.2024.5000600

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    سیداکبر حسینی قلعه بهمن."حوزه علمیه قم و دانش‌های جدیدِ عرصه اخلاق در یک سده اخیر". دو فصلنامه معرفت اخلاقی، 15، 2، 1403، 7-26

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    حسینی قلعه بهمن، سیداکبر.(1403) 'حوزه علمیه قم و دانش‌های جدیدِ عرصه اخلاق در یک سده اخیر'، دو فصلنامه معرفت اخلاقی، 15(2), pp. 7-26

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    حسینی قلعه بهمن، سیداکبر. حوزه علمیه قم و دانش‌های جدیدِ عرصه اخلاق در یک سده اخیر. معرفت اخلاقی، 15, 1403؛ 15(2): 7-26